Bir diğer husûs da, her müslimân ömründe bir def’a olsun, Mekke ve Medîneyi ziyâret etmekle mükellef olduğu için, Hicâz topraklarının diğer memleketler üzerine bir üstünlüğü zuhûr etmişdir. Hac yapma mecbûriyyeti, uzak memleketlerde oturan müslimânlar için, bir külfet ve zahmet olmakdadır) demekdedir.

CEVÂB: Bu i’tirâzlardan birincisine cevâb olarak, (Ahd-i atîk) ve (Ahd-i cedîd)in incelenmesi kâfîdir. Ahd-i atîk ve ahd-i cedîd her lisâna terceme edilirken, şimdiye kadar pek çok tahrîfâta uğramışlardır. Allahü teâlâ, Kur’ân-ı kerîmini böyle tahrîflerden korumak için, arab lisânı üzerine indirdi. Papazların i’tirâzına bu cevâb kâfîdir.

İkinci i’tirâzlarının, ya’nî hac için olan i’tirâzlarının cevâbı ise, yukarıda beyân edilmiş idi. Burada tekrar etmeğe lüzûm yokdur. İslâm âlimleri, eserlerinde, Kur’ân-ı kerîmin arab lisânı üzere inmesini ve haccın hikmetlerini beyân etmişlerdir. Burada, sâdece mevzû’umuzla ilgili olduğundan, Kur’ân-ı kerîmin başka lisânlara terceme olunmamasında ve Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevvereyi ziyâret hakkında bildirdikleri hakîkatlerden birini bereketlenmek için bildirelim:

Akl ve irfân ehlinin ma’lûmu olduğu gibi, yeryüzünün çeşidli iklimlerine dağılan insanlar, bir babadan ve anneden doğmuşlardır. Bunlar, zemânla çoğalarak bir çok kabîlelere ayrılmış ve aslî akrabâlıklarını unutmuş bir büyük hânedâna benzerler. Bu muhtelif kabîleler arasında meydâna gelen ihtilâf ve mücâdeleler ise, fikr ve akîdelerinin farklı olmasından, fikr ve akîdelerinin farklı olması da, lisânlarının ve âdetlerinin farklı olmasından ileri gelmişdir. Vatan sevgisi, insanda fıtrî bir haslet olup, herkes kendi vatanını sevdiğinden, her kavm ve milletin menfe’ati ve vatan sevgisi de muhtelif olmuşdur. Muhtelif kabîlelerin, milletlerin her birine zararlı olan bu ihtilâfların ortadan kaldırılması ve ıslâhı istenirse, onların aralarında bulunan ihtilâf sebeblerinin azaltılması ve birbirlerine yaklaşdırılmakdan başka çâre olamaz. Ya’nî:

1 — İhtilâfa sebeb olan, lisân ayrılığının zararlarını yok etmek için, aralarında müşterek bir lisânın yerleşdirilmesi îcâb eder.

2 — İhtilâf sebeblerinin en büyüklerinden olan, aralarındaki âdet ve üsûl farklarının zararlarının hafîfletilmesi ve onların bir diğerine yaklaşdırılması ve birleşdirilmesi için, hepsinin müşterek bir üsûl ve âdete bağlanması îcâb eder.

3 — Vatan sevgisi gibi, ma’nevî bir kuvvetin, bir merkeze toplanması için, bir vatan-ı umûmî ittihâz olunması îcâb eder.